Islam på hjerna
Ei diagnose i fem delar. Og eit svar på spørsmålet om kvifor eg aldri skriv om ekstrem islamisme, sjølv om eg faktisk ofte gjer det, skriver Øyvind Strømmen i dette innlegget.
Av Øyvind Strømmen
I.
I mai i fjor vart den danske politikaren Søren Pind intervjua av Berlingske Tidende. Det var eit intervju som skapte litt rabalder, for Pind har vore minister i fleire borgarlege regjeringar, og i intervjuet sa han at dei borgarlege i Danmark var i krise, fordi dei var råka av ei slags sjuke, islamitis.
Om me riv det laus frå latinen, kan me samanfatta med at Pind kritiserte dansk borgarlegheit for å ha fått islam på hjernen, og det omlag på same måten som ein får ein irriterande poplåt på hjerna. Han kritiserte dei altså for å lata innvandringspolitiske spørsmål dominera alt, for samstundes å kasta grunnleggjande verdiar overbords, og dessutan for å ha «skabt en enorm forfaldsfortælling, en dystopi».
I ein kronikk skrive i slutten av oktober utdjupa han. Han synte til at Dansk Folkeparti-politikaren Marie Krarup, dotra til vidgjetne Søren Krarup, hadde lasta opp eit bilete av seg sjølv i sosiale media. På biletet stod ho saman med eit ungt kvinneleg partimedlem, Amina Sardar, og teksten under sa: «En kristen og en muslim i samme parti!».
Som Pind seier det: «Så brød fanden løs». Det kom kommentarar som: «Der findes ikke en god version av den slags!», «OK, det eliminerede enhver tvivl, jeg kommer aldrig til å stemme Dansk Folkeparti igjen». «Det bør ikke være muslimer i Dansk Folkeparti». Ho vart fortalt at det å integrera muslimar var ei umogleg oppgåve, at ho burde vita betre. Pind oppsummerer:
Sagen er desværre, at de borgerlige ligger, som de har redt. Der er en lang række borgerlige politikere, der konstant har tegnet en dystopi, har oppustet kriminaliteten og overdrevet problemet ved de muslimske medborgere, vi har i Danmark.
Danmark var i 2019 også landet der Rasmus Paludan nesten klarte å få sitt nye parti Stram Kurs vald inn i Folketinget. Partiet vil forby islam og hundretusenvis av menneske frå landet. 1,8 prosent av danskane røysta på partiet. I klårtekst: Over 63.000 danskar røysta på eit parti som opent gjekk inn for etnisk reinsing.
Men den typen idear er meir utbreidde enn som så, synte ei undersøking frå oktober. Blant over 5.900 respondentar var 17,1 prosent heilt samde i at muslimske innvandrarar bør sendast ut av Danmark, og 10,9 prosent delvis samde. Til saman er det meir enn kvar fjerde danske. Den kjende val- og velferdsforskaren Jørgen Goul Andersen understrekar rett nok at tala bør takast med ei klype salt:
Det er ikke usandsynligt, at en del af de 28 procent reelt bare har svaret, at de ikke kan lide muslimer. Altså ikke den grønthandler rundt om hjørnet eller den venlige hjemmehjælper, som kommer i hjemmet for at gøre rent, men ”muslimer” som et abstrakt fjendebillede.
II.
I det siste har eg tenkt ein del på dette, igjen. Det er det tre grunnar til. Den fyrste er at det stadig kjem nye bøker, også på norsk, i sjangeren forfallsforteljing. For nokre år sidan var det Hege Storhaug si bok om islam som den ellevte landeplage. Eit meir nyleg døme er Halvor Fosli si bok Mot nasjonalt sammenbrudd. I forordet fortel han oss at Noreg «nokså søvngjengeraktig går mot et nasjonalt sammenbrudd».
Fosli si bok er på ingen måte den dystraste i sjangeren, snarare eit nasjonalistisk manifest, skrive i trua på at den norske nasjonalismen er «godartet» og «fredelig», noko den slett ikkje alltid har vore. Han tek også til orde for «en inkluderende nasjonalisme», og åtvarer mot «å drømme om en tilbakevending til en etnisk homogen norsk befolkning», noko han omtaler som «naivt, reaksjonært og farlig».
Sjølvsagt ser Fosli på islam som «en særskilt utfordring». I vår tid høyrer det med til sjangeren, om ein blar i gamle bøker kan ein finna at det var andre som vart peikt på som slike særskilte utfordringar, til dømes katolikkar, og det i blant med ein argumentasjon som er til forveksling lik den Fosli fører rundt islam. Og sjølvsagt lanserer han teoriar som at «en god muslim ikke drikker alkohol», noe som «ekskluderer mange gutter og jenter fra en aktivitet som mange unge trives med: drikking». Han fortset:
Om det er på fotballpuben, i hotellbaren eller på diskoteket, så er alkohol noe som gjør livet spennende, meningsfylt eller bare til å bære. Særlig unge muslimske menn fra overfylte leiligheter, uten tilgang på annen tidtrøyte enn å reke gatelangs, vil lettere søke annen spenning – som å tenne på biler, arrangere slåsskamper, dra til vestkanten for å rane mobiltelefoner og dyre jakker.
Kva konsekvensar han meiner det skal ha at islam er ei særskilt utfordring, er eigentleg ganske uklårt i Fosli si bok. Han skriv rett nok at «Øst-Europa» ikkje godtar at «moskéer kan bygges hos seg dersom kirker og katedraler ikke kan reises i Pakistan, Egypt eller Saudi-Arabia». Og ein annan stad seier han at islam ikkje kan forbys, men «det man kan forby er aspekter ved praktiseringen av en religiøs tro».
Det vert uansett raskt klårt at det er avgrensa kor inkluderande Fosli sin nasjonalisme eigentleg er. Joda, han er viljug til å inkludera innvandrarar blant dei han tel som nordmenn, dersom «de forlater sin folkegruppe og ønsker fullt og helt å bli norske, og i særdeleshet også om de gifter seg med en nordmann».
Det vert som om identitet er eit nullsumspel, der ein anten er norsk eller noko anna. Rett nok skriv han at blandingsidentitar er forståeleg på individnivå, men han meiner det er «uheldig» når «bindestreksidentitet» går i arv. Fosli skriv at han ynskjer seg ein smeltedigel, ikkje ein salatbolle, men når han hentar fram assimilasjon som løysinga, er det ikkje fritt for at eg sjølv tenkjer på kjøtkverna istadenfor. Han finn det «påfallende at norskfødte muslimer ikke velger norske navn», Shoaib Sultan kunne heitt Johan. Han inkluderer det at folk i Groruddalen driv med cricket og landhockey, ikkje hoppsport og ishockey, i ein gjennomgang av korleis «sentrale kvaliteter ved norsk kultur og samfunnsliv er under press». Det norske er ei smal sti hjå Fosli.
Med eit så til grader identitetspolitisk prosjekt kjennest det paradoksalt når han i boka også freistar å gå til åtak på identitetspolitikk.
III.
Den andre grunnen til at eg har tenkt på Søren Pinds diagnose av danske borgarlegheit i det siste er at eg nyleg, etter å ha skrive om Peder (Fjordman) Jensen sine faktiske idear, inkludert det som vanskeleg kan forståast som anna enn eit ynskje om etnisk reinsing, fekk eg det same spørsmålet som eg ofte gjer når eg skriv om slikt tankegods: Kvifor skriv du ikkje heller om ekstrem islamisme?
Når det spørsmålet dukkar opp er det i blant ei generell motvilje mot islam som ligg bak. Det må jo gjerne folk ha for min del, sjølv om det kan vera lurt å skilja mellom islam og den ekstreme islamismen likevel. Nokre gongar kjem dette spørsmålet frå folk som har fått islam fullstendig på hjerna. Og som Winston Churchill sa det: ein fanatikar er ein som ikkje kan skifta meining, og som ikkje vil skifta tema. Så, du snakkar om høgreekstremisme? Me skal snakka om islam! Så du snakkar om EU? Me skal snakka om islam! Så du snakkar om idrett? Me skal snakka om islam!
Sanninga er at mykje av mi interesse for politisk ekstremisme starta 11. september 2001. Etter å ha fullført journaliststudiene mine, valde eg å studera både Midtausten-historie og etterkvart religionsvitskap, nettopp fordi eg ville freista å skjøna kva den ekstreme islamismen var for noko. Interessa mi for høgreekstremisme var ein slags biverknad av dette, fordi eg støytte på muslimhat på nettet. Det var også eit resultat av at eg budde i Belgia.
I september 2006 vart 17 medlemer av ein belgisk (eller meir presist: flamsk) høgreekstrem organisasjon arrestert. Elleve av dei var yrkessoldatar. Ifølgje påtalemyndigheitene hadde dei som mål å gjennomføra terroråtak for å destabilisera Belgia. Politiet ransaka også ei rekkje private bustader ulike stader i Flandern, og fann våpen, ammunisjon, eksplosivar og ei heimelaga bombe. Eit av husa dei ransaka var i eit nabolag der eg ofte gjekk på tur med hunden.
Har du aldri høyrd om saka? Det er ikkje så rart. I norske media vart ho knapt nemnd, i motsetnad til ei samtidig sak i Vollsmose i Odense i Danmark som handla om ekstrem islamisme, men elles hadde mange fellestrekk. Faktisk var det slik at terrorsaka i Belgia knapt skapte ei krusning i dei fleste europeiske media. Eg skuldar litt på islamitis for det også, men mest på at terroråtak som 11. september og som dei blodige terroråtaka i London i juli 2005 hadde fått oss til å stire på den ekstreme islamismen som trugsmål, og til å ofte langt på veg oversjå høgreekstremismen.
Nokre månader tidlegare hadde ein ung mann, Hans Van Themsche, vorte utvist frå skuleinternatet han budde på, etter å ha blitt ferska i å røyka ein sigarett. Det ville truleg ha kosta han skuleplassen også. Van Themsche sette seg på toget til Antwerpen, der han kjøpte eit jaktgevær, og deretter gjekk ut i gatene med mål om å drepa innvandrarar. Han enda med å drepa to menneske: Oulematou Niangadou, ei barnepike frå Mali. Luna Drowart, den to år gamle jenta Oulematou passa på.
Historia om Van Themsche er ei historie som handlar om meir enn ekstremisme, ei historie om ein forvirra ung mann som også hadde eit mål om å enda sitt eige liv gjennom suicide by cop. Men lurer du framleis på kvifor eg skriv om høgreekstremisme? Etter Hans Van Themsche? Etter 22. juli? Etter at unge Philip Manshaus freista å gå til åtak i ein moské i Bærum? Etter at tysk politi heilt nyleg arresterte ei rekkje personar som dei meiner hadde planar om fleire terroråtak, i von om å starta ein slags borgarkrig?
IV.
Likevel: Det er ikkje berre høgreekstremisme eg skriv om. For å vera ærleg har eg nok hatt ei interesse for det aparte, det ytterleggåande, det ubehagelege, heilt sidan ganske unge ungdomsår. Dette har også bidrege til at eg har interesse for ekstrem islamisme, og at eg har skrive ein heil del om både salafijihadistisk ideologi og om den djupt reaksjonære og beint fram menneskefiendtlege saudiske eksportartikkelen wahhabisme, eit idésett som ofte spøker i bakgrunnen.
Dei siste åra inneber det blant anna at eg har nytta mykje tid på IS sin nettpropaganda, iallfall den nettpropagandaen som har vore retta til eit europeisk publikum, på språk eg i større og mindre grad forstår: engelsk, nederlandsk, tysk, fransk, skandinaviske språk.
Eg har sett videoane deira, inkludert fleire gjennomført jævlige drapsvideoar. Fordi eg skulle skriva om det. Og eg skal vedgå det: då framstår ikkje spørsmål om kvifor eg ikkje skriv om den ekstreme islamismen særleg interessante, særleg sympatiske eller særleg intelligente. Men – og her kjem me til den tredje grunnen til at eg i det siste har tenkt ein heil del på Søren Pinds referanse til islamitis: eg har også sett anna propaganda. Ein IS-video der det vert prata svensk, og der ein ser førebuingar til eid-fest, med grilling og kos. Memer og videoar der IS sin djupt anti-moderne og hatske ideologi vert pakka inn i eit formspråk og med referansar til populærkulturell fenomen: filmar og dataspel. Der det å reisa i krigen i Syria er eit Call of Duty, og der ein ikkje står opp att i Jannah, Paradis, men respawner der, akkurat som i skytespela.
Og eg har sett ein timelang film frå al-Shabaab, der dei har kryssa saman bilete av Ku Klux Klan, bilete av ein al Qa´ida-ideolog som snakkar om korleis muslimane kjem til å bli dei neste ofra for amerikansk rasisme og bilete av ein av Donald Trump sine ganske anti-muslimske rants frå førre presidentvalkamp. Bodskapen i filmen? I vestlege land er du uvelkomen. I vestlege land blir du undertrykt. I vestlege land herjar rasisme. Hjå oss, hjå al-Shabaab, vil du finna fellesskap. Hjå oss speler det ikkje noko rolle om du er svart eller kvit. Slik, også, ser den ekstreme islamismen sin propaganda ut.
Spør deg sjølv: Vil ein ungdom, kanskje i identitetskrise, verta meir eller mindre sårbar for denne typen propaganda når han opplever at samfunnet rundt stadig vekk snakkar om hans religiøse identitet som eit problem, jamvel eit særskilt problem? Vil ho vera meir eller mindre sårbar når ho les at mange danskar eigentleg vil ha ho kasta ut av landet? Vil han verta meir eller mindre sårbar av å vera objektet i stadige debattar i stadige kommentarfelt? Meir eller mindre sårbar grunna islamitis i form av både i blant djupt anti-muslimske idear i opinionen? Eller i form av islamitis i høflegare innpakning frå politisk hald?
Fordi eg har skrive om ekstrem islamisme, veit eg at det ikkje berre er slik at den ekstreme islamismen openbert fungerer som bensin på bålet for både høgreekstremisme og høgreradikalisme, men også at det går andre vegen.
V.
Eg er ein norsk agnostikar, og dessutan ein grøn venstreliberalar, så det bør ikkje overraska nokon at eg er kritisk til mange sider ved islam som religion, til ganske utbreidde og stokk konservative idear innanfor den såkalla islamske verda, og i muslimske diasporamiljø. Til tankegods som kryssar streken inn i det beint fram reaksjonære. Til salafismen og wahhabismen som ideologiske retningar, og då ikkje berre i sine mest valdelege utslag. Men også til kvinneundertrykkande og homofiendtlege praksisar fundert i andre forståingar av islam.
Eg er på lag med dei som tek opp kampen mot negativ sosial kontroll, og med dei som fremmer liberale og menneskevenlege forståingar. Eg meiner jamvel at for mange på venstresida og i sentrum av norsk politikk har vore for unnvikande i å gje den støtta, kanskje av frykt for å verta oppfatta som rasistar, eller som muslimhatarar. Det er likevel ikkje vanskeleg å sjå skilnaden på islamkritikk på den eine sida, og høgreekstreme fantasiar om etnisk reinsing, rasekrig og nasjonalisme med revolusjonære under- og overtonar på den andre.
Islamkritikarar fortener ikkje å verta sett i bås med skitstøvlane som driv med det siste, skitstøvlane fortener ikkje å sleppa unna med å framstilla seg sjølv som islamkritikarar, og om nokon ikkje evner å sjå skilnaden mellom dei to, bør dei gni seg godt i augene, og tenkja seg om ein gong til.
Det er verre med islamitis, med det Pind snakkar om. Den treng på ingen måte å vera ekstrem, og symptoma er ikkje alltid så ille: litt feber i kommentarfeltet, eit snev av tunnelsyn, slikt som me kan gjera oss skuldige, mange av oss, i kvar våre samanhangar. Men når forfallsforteljingane sler inn, og fokuset i desse er ein ganske liten og langt frå einskapleg minoritet, då er det fare på ferde. Det har i blant også ein trist konsekvens for islamkritikken: viktig og riktig islamkritikk kan verta omdanna til lite anna enn eit slagvåpen i ein kulturkrig. Røystene til dei det faktisk gjeld druknar.
Attende sit dystre, alvorlege menn og diskuterer på Facebook, utan å koma av flekken.
Religioner.no lenker:
- Selvsagt har den ekstreme islamismen noe med islam å gjøre
- Der ein brenn bøker…
- Frykten for å kritisere islam
Øyvind Strømmen (f. 1980) er utdanna innan journalistikk, historie og religionsvitskap. Han har skrive fleire bøker om høgreekstremisme, og arbeider for tida med ei bok om konspirasjonsteoriar. Strømmen er også fylkestingspolitikar for Miljøpartiet Dei Grøne i Vestland fylke.
I «Aktuelle meninger» presenteres mangfoldet av meninger i tros- og livssyns Norge og Norden. Ytringene gjenspeiler enkeltpersoner eller organisasjoners meninger, og er derfor ikke konfesjonelt- eller politisk nøytrale.